نگاهی به موسیقی هرمزگان

علی رضایی

بخش یک: استاد باستانی پاریزی می نویسد" یک حرف پر معنی دارد مامون خلیفه عباسی ـ وقتی خواننده بزرگ ایرانی ابراهیم مرصلی برای او می خواند ـ " هر وقت ابراهیم در مجلس من می خواند احساس می کنم که قلمرو حکومت من وسیع تر می شود... [ من هم ] این احساس را کردم ... بدین دلیل که شعر خیام را از رادیو امارات عربی با صوت ام‌کلثوم شنیده ام آیا کشور من وسیع تر نشده است "

اینکه این نوشته با سخن استاد دکتر باستانی پاریزی مزین شد 1- تا بدانند این خداوندان ملک [موسیقی هرمزگان ] که از بسی خلق این میراث به یادگار مانده است و به بازیچه اش نگیرند و نگویند ما موسیقی نداریم و یا هر چه داریم از بیگانه است و 2- این نوشته با یاد هنرمندی تنظیم می شود که به سهم خود قلمرو موسیقی هرمزگان را وسیع تر کرد و از این بابت حقی به گردن اهل هنر دارد که پاس باید داشت و اما حدیث موسیقی در هرمزگان با نیم نگاهی به موقعیت جغرافیای استان می توان موسیقی این دیار را در سه بخش توضیح داد.

موسیقی دریا ، موسیقی دشت و موسیقی کوهستان و در هر بخش موسیقی ویژگی هایی دارد درخور تامل

اما نخست شاید لازم باشد با نگاهی عام این هنر بررسی شود:

 الف. آواها و نغمه ها

شاید بتوان گفت بدوی ترین بستر این هنر که حکم شیر آغوز را دارد آواها و نغمه های این دیار باشد.آواهایی که زمینه طبیعی دارد مثل صدای پرندگان (کغار ،کوکوکو ، کمنزیل ، کاروشک، فیروزه ، بلبل . .....) ونغمه هایی که در سوگ ها و سرودها به خلوت آدمها را می یابند آگاهانه یا نا خداگاه لالایی ، شروه ، سرودی ، بیت و راه و نیز نغمه هایی که از حریم قدسی دل بر می خیزند (چاوشی ، اذان ، مناجات‌های سحری ماه رمضان ، نوحه ، ذکر و حنابندان ...)

وبا کمی تامل می توان یادی کرد از متل ها و ضرب المثل ها و بازیهای آهنگین کودکان که نرم و بران فضا را پر از طراوت و تازگی می کند( رودخونه ایواردن عاسلی -دستم چلکا -چی چیکا مکالا-تکی مردن و ...)

به .. همخوانی ها برای ایجاد هماهنگی و شکستن خستگی در کارهای دست جمعی همخوانی های دل انگیزی شنیده می شود که مطالعه پس زمینه آنها خالی از لطف نیست از بارزترینشان می توان به همخوانی صیادان دریایی و خرماچینان و درودگران اشاره کرد و نیز همخوانیه ملوانان در پارو زدن، و بر افراشتن بادبان یا به آب انداختن لنج های تازه ساز و بار زدن آنها.

ج : نیش و نوش

حوادث طبیعی و زمینه های اجتماعی گاه سبب پیدایی نوعی موسیقی می شود که مستقیم یا غیر مستقیم به آن موضوع می پردازد.و خالی از طعن و تمسخر نیست.

مبارزه مردم رودان با سلطه قوام در ترانه های ریشخند آمیز مردم آن دیار به خوبی نمود می یابد. و همچنین در متل کودکانه دستم چلکا ، مالکیت زمینداران بزرگ و وابستگی آنها به بیگانگان (فرنگی ها ) روایت میشود .که همراه با نفرت و بیزاری است.

دیده تیز بین مردم همواره در کمین ناهنجاریهای فردی و اجتماعی است برخی ترانه ها که آمیخته به طنز گزنده است حکایت از این موارد می‌کند مثل ترانه معروف جومه ویلی چاپی ، دوماد به ناز می برن و ....

خشکسالی و بلاها نیز سبب پیدایش سرود ها و ترانه های خاصی می شود . زمزمه دعای باران و مراسم قبله دعا نمونه شاخص در این زمینه است.